قدیمی‌ ترین و نخستین تمبر یادگاری ایران با موضوع ورزش‌های زورخانه‌ای و باستانی در چهارم آبان ماه سال ۱۳۳۲ خورشیدی برابر با (26 اکتبر ۱۹۵۳ میلادی) منتشر گردید. این تمبر بخشی از یک سری مجموعه پنج‌تایی با عنوان «ورزش‌های باستانی» بود که به گرامیداشت سنت‌های پهلوانی ایران اختصاص یافت.

سری تمبر ورزش های باستانی یکی از محبوب ترین و ارزشمندترین تمبرهای یادگاری منتشر شده در دهه سی خورشیدی و تاریخ پستی ایران است که در بین سایر تمبرهای با موضوع ورزش بومی طراحی و رنگ بندی ویژه ای دارد. 

همچنین خرید و نگهداری تک و سری این تمبر چه باطل مهر خورده، خوش مهر  و چه نو با چسب آن از اهمیت خاصی در بین مجموعه داران برخوردار است چرا که جدای از ارزش هنری و تاریخی آن، سال به سال به قیمت این سری و بلوک های چهارتایی آن افزوده می گردد. هر مجموعه دار عاشق تمبری دوست دارد سری کامل نو یا مهرخورده یا حداقل یکی از این تمبرها را در کلکسیون شخصی خود داشته باشد.

سری تمبر ورزش های باستانی ایران در کاتالوگ معتبر و جهانی تمبر اسکات در سری تمبرهای ارزشمند ایران در دهه سی قرار می گیرد.

جزییات طراحی و ارزش ریالی تمبر ورزش های باستانی:

سری تمبر ورزش های باستانی با شیوه فتوگراور و گراور سازی از روی شیشه عکس که در دهه پنجاه میلادی مرسوم بوده منتشر شد. هر پنج قطعه دارای رنگ متفاوت با تکنیک مونوکروم که بسیار زیبا از کار درآمده است.

از نظر رنگ بندی و جزییات طراحی این سری دارای پنج قطعه تمبر به شرح زیر است:

یک ریال :

در این طرح  کاراکتر و پرسوناژ یک ورزشکار مرد جوان ورزیده شهری دهه بیست یا سی خورشیدی ایران با سبیل، نیم تنه برهنه با پوشش شلوار بته جقه دار مخصوص ورزش باستانی در حال انجام حرکت میل زدن در گود زورخانه مشاهده می گردد که علاوه بر این عناصر دیگری در تصویر تمبر همچون کباده تکیه خورده در سمت راست پهلوان بالای گود، تخته شنا و سنگ باستانی نیز در داخل گود در گوشه راست و چپ تصویر دیده می شود.

این طرح به صورت عمودی در کادر تمبر جانمایی شده و واژه پست ایران با فونت نستعلیق در گوشه سمت چپ بالا و واژه انگلیسی IRAN پایین آن و ارزش ریالی تمبر در پایین گوشه سمت راست و انگلیسی در گوشه چپ مشخص است.

رنگ تمبر یک ریالی سری ورزش های باستانی سبز تیره با سایه روشن های برای تفکیک عناصر طراحی است که برای سایر موارد با رنگ های مختلف این سایه روشن و طیف ها نیز در نظر گرفته شده است.

دو و نیم ریال : 

طراحی تمبر دوم این سری  با توجه به پوشش، کلاه خودی دیو مانند برسر و نوع فیگور  یادآور پهلوان افسانه ای ایران رستم برگرفته از اسطوره های شاهنامه است. پرسوناژ به صورت نشسته کمان در دست درحال تیراندازی به صورت افقی در مرکز کادر تمبر قرار گرفته و رنگ بندی به کار رفته در طیف آبی روشن و تیره قرار می گیرد.

سه ریال : 

طرح سومین تمبر این مجموعه نمایی از قله دماوند و کوهنوردان را در دامنه آن به عزم صعود نشان می دهد. رنگ به کار رفته در این تمبر طیف خاکستری مایل به مشکی است.

پنج ریال : 

تمبر چهارم تصویری به سبک نگاگری های مینیاتوری ایران با موضوع بازی و ورزش سنتی چوگان را نمایش می دهد که شخصی سوار بر اسب با چوب مخصوص در حال ضربه زدن به توپ مخصوص چوگان است. در پس زمینه خورشید با در پشت کوه و نمایی از یک مسجد دیده می شود که به نظر می آید گویی میدان چوگان نقش جهان اصفهان را تداعی می کند.

رنگ به کار رفته در این تمبر در طیف زرد مایل به قهوه ای قرار می گیرد.

ده ریال : 

آخرین تمبر این سری که در دسته با ارزش ترین و گران ترین قرار می گیرد دارای طرحی جذاب از نبرد مرد سوار کار کمان به دست در حال پیکار با شیر برای شکار است این نگاره نیز به مانند نگارگری و پوشش مرد کماندار با سواران دوره ساسانی شباهت دارد. 

یک شیر در حال گرفت و گیر با شکارچی و در زیر پای اسب یک شیر کشته شده دیده می شود. رنگ بندی این تمبر در طیف بنفش صورتی مایل به رز ارغوانی قرار می گیرد که زیبایی تمبر را دو چندان کرده است.

سایر تمبرهای مرتبط با زورخانه:

درست یازده سال بعد انتشار سری تمبر ورزش های باستانی، دو قطعه تمبر به مناسبت یادبود هجدهمین دوره بازی های المپیک (توکیو-1964) درست در چهارم آبان ماه سال 1343 خورشیدی منتشر شد که یکی از آن ها به ورزش چوگان اختصاص داشت و دیگری تصویری از پهلوان مرحوم «حسن اقبال» میاندار زورخانه بانک ملی نشسته در حال گرفتن کباده را نشان می داد. طراحی این سری تمبر  به دست هنرمند ارزنده نگارگری «محمد مهروان» انجام پذیرفت. 

تصویر مبارزات کشتی پهلوانی در تمبر شصت و پنجمین کنگره بین المللی المپیک در سال 1346 خورشیدی، تمبر سومین دوره مسابقات کشتی آزاد جام آریا مهر، در سال 1348 و تمبر یادبود بیستمین دوره بازی های المپیک (مونیخ-1972) مورد استفاده قرار گرفت که در این تمبرها کشتی گیران ایرانی به جای دوبنده، تنکه (شلوار کوتاه تا زانو) کشتی پهلوانی پوشیده بودند.

نوشته: دانیال فتحی لاطران

پایان/