به گزارش پایگاه خبری پیک چاپار:آسیاب تاریخی لتون یا «لتان» در شهر قم سازه‌ای است آبی که با استفاده از تکنیک سرعت و فشار آب برای آرد کردن گندم و جو در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته است. آسیاب آبی لتون در حاشیه قم و بر سر راه رودخانه‌ای کوچک بنا شده است. بخش‌های مختلف این آسیاب شامل راه آب، تنوره و بنای خدماتی مجاور آن می‌شود. با توجه به معماری بنای مذکور و مطالعه قوس‌ها و مصالح استفاده شده در آن به نظر می‌رسد این بنا متعلق به دوره اواخر قاجار و پهلوی است.

مشخصات اثر

سازه آسیاب لتون متشکل از سه بخش عمده راه آب، تنوره و بنای خدماتی مجاور آن است که در ادامه به توضیح هر کدام می‌پردازیم. 

راه آب شامل فضایی است که به منظور هدایت پر فشار آب به سمت تنوره ساخته شده است و شامل دو ردیف موازی سازه به طول شانزده متر و عرض ۳/۳۳ متر و سطح‌سازی با سنگ و آجر در طرفین راه آب به عرض هفتاد سانتی متر است. ارتفاع راه آب در قسمت غربی سی سانتی‌متر و در قسمت ورودی به تنوره یک متر می‌رسد.

تنوره به صورت مخروطی ناقص و وارونه طراحی و ساخته شده است. قسمت فوقانی این مخروط به قطر ۳۰/۲ سانتی‌متر و عرض قسمت تحتانی به قطر ۹۰/۱ سانتی‌متر است. تنوره به ارتفاع دو متر باقیمانده است. علت این‌گونه طراحی ایجاد فشار مضاعف در عبور آب بوده است؛ به‌گونه‌اى که آب ذخیره شده در آن، از روزنى کوچک با فشار، پره‌هاى سنگ‌آسیاب را به حرکت در‌مى‌آورد. مصالح به کار رفته در ساخت تنوره شامل آجر به ابعاد ۲۵×۲۵×۵ و ۱۷×۱۷×۵ است. متاسفانه وضعیت سنگ‌های آسیاب مشخص نیست ولی احتمال دارد در زیر بستر خاک باقیمانده باشند. سازه آسیاب به طور کامل از بین رفته و فقط بقایایی بسیار ضعیف از پلانی مربع شکل به عرض سه متر از آن باقی مانده است. سقف این بخش با آجرهایی به ابعاد ۲۵×۲۵× ۵ به صورت قوس و تیغه ساخته شده است.

بنایی در جانب شمالی تنوره ایجاد شده که احتمالا به منظور انبار و نگهداری گندم، جو، آرد و همچنین محلی برای استراحت آسیابان بوده است. که این بنا در حقیقت بخش جانبی آسیاب و جزئی از آن بوده است.

این بخش متشکل از بنایی مستطیل به طول ۳۰/۱۰ متر و عرض ۶۰/۷ متر و ارتفاع ۶۰/۴ متر (در وضعیت موجود) است که در جانب شمالی تنوره قرار گرفته است. مصالح اصلی این بنا به صورت خشت خام و کاهگل است.

بنا دو اشکوبه بوده و شامل بنایی با خط تقارن شرقی – غربی و شمالی - جنوبی است.  پوشش اشکوب دوم وضعیت مشخصی ندارد اما سقف اشکوب اول با تاق و قوس به صورت تیغه و تاق چهار بخشی پوشانده شده است. و قسمت اعظم بنای زیر زمین متاسفانه با نخاله پر شده و کف آن وضعیت مشخصی ندارد و نیمه شرقی آن به طور کامل تخریب شده و بخش‌های عمده بنا فرو ریخته است.

ويژگی‌های خاص اثر

این آسیاب از حیث معماری خصوصا استفاده از تکنولوژی فشار آب و هدایت آن حائز اهمیت بوده و ویژگی‌های آن در تبیین خصوصیات معماری دوره قرون متاخر اسلامی منطقه واجد کمال اهمیت است.

نیازمند حفاظت و مرمت

آسیاب تاریخی لتون که از آثار مهم معماری صنعتی ایران در دوره های گذشته است در حاشیه ساماندهی و ساخت و ساز های میدان بسیج شهر قم قرار گرفته و نیازمند تهیه طرح مرمت و باز آفرینی برای آیندگان و حفظ هویت شهر قم است.

منابع کتابخانه ای:

"قم نگینی در دل کویر" حسین صادقی؛ 

"پرونده ثبتی میراث"، حمید خانعلی، زمستان ۱۳۹۸.

پایان خبر/