میراث ناملموس ایران در پایگاه خبری پیک چاپار: رسم «اُهُی اُهُی» یکی از رسوم کهن و پرشور ماه رمضان در روستای دستگرد قم است که نوجوانان و جوانان از شب اول این ماه برای رسیدن به آن روزشماری می‌کنند. این آیین ریشه‌ای دیرینه دارد و همچنان با همان حال و هوا برگزار می‌شود.

در گذشته، این رسم بین جوانان پانزده تا بیست و پنج ساله در گروه‌های پانزده تا بیست نفره انجام می‌شد، اما امروزه تعداد گروه‌ها کمتر شده و معمولاً کودکان  و نوجوانان ده تا پانزده ساله در گروه‌های پنج تا ده نفره آن را برگزار می‌کنند.

آمادگی و آغاز مراسم:

چند روز پیش از مراسم، اوسّاها شاگردان خود را انتخاب می‌کنند. در روز اجرا، گروه‌ها در محل‌هایی مانند جلوی مسجد، تکیه، بالا یا پایین آبادی گرد هم می‌آیند و پس از نماز مغرب و عشاء، هم‌زمان با بازگشت مردم از مسجد، مراسم آغاز می‌شود. با طنین‌انداز شدن صدای "اُهُی اُهُی" در کوچه‌ها، مردم که از پیش برای پذیرایی آماده شده‌اند، به استقبال گروه‌ها می‌روند.

نقش اوسّا و نحوه اجرای اشعار:

هر گروه یک نفر سرگروه دارد که به او «اوسّا» گفته می‌شود. اوسّا لُنگی (چادری) را بر دوش خود می‌اندازد و شاگردها پشت سر او حرکت می‌کنند. وقتی به در خانه‌ای می‌رسند، حلقه زده و اوسّا در میانشان می‌ایستد. سپس نام یکی از پسرهای صاحب‌خانه را انتخاب و اشعاری را با صدای بلند می‌خواند. شاگردها نیز پس از هر بیت، پاسخ می‌دهند:

اوسّا: محمدآقا که شمایی

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: از باغ شاه می‌آیی

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: کُرچه سمور می‌خواهی

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: بپوش بپوش، نَچّایی 

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: این خونه که حوضِ آبه

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: دو ملکزاده به دورِش خوابه

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: دو ملکزاده رو از خواب بیدار کُن

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: تنباکو رو گُل‌نَم کُن

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: آتِش به سَرِش بند کُن

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: تا ما بکشیم دودی

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: آواره شویم زودی

شاگردها: اُهُی اُهُی

درخواست خوراکی و هدایا:

پس از خواندن اشعار اولیه، گروه برای گرفتن خوراکی‌های مورد نظر خود اشعار دیگری را می‌خواند:

اوسّا: صدای قُدّ قُد میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای تخم‌مرغ میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای جیرُ جیر میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای گلبندۀ انجیل میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای خیش و خیش میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای نخود کشمش میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای قیل و قال میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: صدای پرتقال میاد

شاگردها: اُهُی اُهُی

اجرای سوره والشمس در صورت نبود فرزند پسر:

اگر خانواده‌ای فرزند پسر نداشته باشد، گروه به‌جای خواندن اشعار بالا، سوره «والشمس» را اجرا می‌کند. اوسّا آیه‌ای را می‌خواند و شاگردها پس از هر آیه با صدای بلند «حا حا» می‌گویند:

اوسّا: والشّمس و ضُحاها

شاگردها: ها ها

اوسّا: والقمر اذا تلاها

شاگردها: ها ها

و این خواندن تا پایان سوره ادامه پیدا می‌کند.

پذیرایی و تقسیم هدایا:

پس از اتمام اشعار، صاحب‌خانه مقداری آجیل (گردو، بادام، نخود کشمش، سنجیت، توت خشکه، بلگه)، شیرینی یا  گاهی سکه (پول) در لنگی اوسّا می‌ریزد. گروه‌ها خانه‌به‌خانه رفته و در نهایت در محل مشخصی جمع شده و هدایا را تقسیم می‌کنند. در این تقسیم‌بندی، سهم اوسّا دو برابر شاگردان است (یک «کیله» برای شاگرد و دو کیله برای اوسّا). در سال‌های اخیر معمولاً فقط پول داده می‌شود.

شوخی‌ها و باج‌گیری قدیمی:

در گذشته، جوانان نیرومند در مکان‌های تاریک کمین کرده و سر راه گروه‌ها را می‌گرفتند تا سهم خود را دریافت کنند، اما امروزه که این رسم بیشتر بین کودکان و نوجوانان اجرا می‌شود، چنین اتفاقی دیگر رخ نمی‌دهد.

اگر صاحب‌خانه‌ای از دادن هدیه خودداری می‌کرد، گروه با خواندن این شعر او را سرزنش می‌کردند:

اوسّا: درِ خونه ذغالِه

شاگردها: اُهُی اُهُی

اوسّا: بیخِ خونه شاغالِه 

شاگردها: اُهُی اُهُی

برخی از واژه‌ها و اصطلاحات:

نچّایی: سرما نخوری

گلبنده: گلوبند

انجیل: انجیر

بیخ: انتها

شاغال: شغال

کُرچه: جلیقه‌ای بدون آستین که از پوست برّه تهیه می‌شود.

کیلِه: پیمانه‌ای که در دادوستدهای خانگی برای اندازه‌گیری موادی مانند لبنیات و حبوبات استفاده می‌شود و معمولاً با کاسه پیمانه می‌شود.

جشن شب پانزدهم رمضان

این مراسم در شب پانزدهم ماه رمضان، که مصادف با میلاد حضرت امام حسن مجتبی (ع) است، جلوه‌ای خاص دارد. در این شب، علاوه بر این مراسم، مردم به یاد سخاوت امام حسن (ع)، شیرینی، زولبیاب، خرما و شیر به مسجد می‌آورند و میان حاضران توزیع می‌کنند.

نوشته:مصطفی جعفرزاده دستجردی،

بنیاد قم پژوهی

پایان خبر/