میراث ناملموس ایران در پایگاه خبری پیک چاپار: سمنو یکی از رایج‌ترین و مرسوم‌ترین نذورات مردم  آبادی روستای دستگرد قم است که به دلیل ویژگی‌های اعتقادی، جایگاه ویژه‌ای در باورهای مذهبی مردم دارد. این نذر، به‌عنوان یک سنت مذهبی، در طول سال‌ها حفظ شده و تاریخچه‌ای دیرینه دارد.

اطلاعات مربوط به این سنت از طریق روایت‌های شفاهی و تجربیات گذشتگان گردآوری شده و براساس باورهای پیشین مردم تنظیم شده است که امروزه در برخی موارد به فراموشی سپرده شده‌اند.

همچنین یکی از نمادهای سفره هفت‌سین، سمنو است. سمنو خوراکی قدیمی و ریشه‌دار است و به دلیل اهمیت گندم و خواص بسیار زیاد این خوراک، جنبه‌ای معنوی نیز پیدا کرده است. سمنوی هفت‌سین در جشن نوروز نماد برکت و روزی است.

اهمیت پخت سمنو در عقاید پیشینیان

در گذشته، در دستگرد بسیاری از خانه‌های قدیمی دارای اجاق‌هایی مخصوص پخت سمنو بودند که نشان‌دهنده اهمیت این نذر در بین مردم بود. صاحبان این خانه‌ها هرساله براساس اعتقادات خود و نیاکانشان اقدام به پخت سمنو می‌کردند. امروزه در برخی از این خانه‌ها، نسل‌های جدید همچنان به این سنت پایبند هستند، اما در مواردی به دلیل مهاجرت ساکنان، این رسم کم‌رنگ شده است.

از جمله خانه‌های معروفی که در آن‌ها پخت سمنو رواج داشت، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  خانه مرحوم ملاعباس

•  خانه مرحوم ملاکریم

•  خانه  یوسفعلی‌ها

•  خانه کل‌میرزآقا

•  خانه کبل‌حاج آقا

•  خانه سیدجلال

•  خانه سیدجواد (آق‌جواد)

•  خانه آسیدآقا

•  خانه کبل‌حسین

•  خانه مشدحسین آق‌جونی

•  خانه کل‌فرهاد

•  خانه کبل‌آقلی (آق‌علی)

•  خانه مشدعلی‌جان

•  خانه مشدآق بزرگ

•  خانه ملاابراهیم

در برخی از این خانه‌ها، پخت سمنو همچنان ادامه دارد، اما در برخی دیگر، به دلیل تغییرات جمعیتی و مهاجرت‌ها، این رسم از بین رفته است. در گذشته، پخت سمنو در بسیاری از خانه‌ها نه‌تنها یک نذر، بلکه یک سنت سالانه محسوب می‌شد. اعضای یک خانواده، که معمولاً شامل چندین برادر و خواهر می‌شدند، به‌صورت مشترک در تهیه مواد اولیه و مراحل پخت همکاری می‌کردند.

مشارکت اجتماعی در پخت سمنو

پخت سمنو معمولاً با همکاری مردان و زنان یک محله یا کوچه انجام می‌شد. پایبندی به این نذر به‌قدری گسترده بود که در بازه زمانی اواخر بهمن تا اوایل فروردین، کمتر روزی بود که در آبادی، سمنو پخته نشود. امروزه نیز در برخی از خانه‌ها، این نذر در اواخر اسفند و اوایل فروردین انجام می‌شود. برخی افراد این سنت را از گذشتگان خود به ارث برده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر به دلیل نذر و حاجتی خاص اقدام به پخت سمنو می‌کنند.

شیوه‌های نذر مردم در پخت سمنو

نذرهای مردم بسته به نوع حاجتی که دارند متفاوت است. به‌عنوان‌مثال، فردی نذر می‌کند که اگر حاجتش برآورده شود، یک قزقون بزرگ سمنو بپزد و میان مردم توزیع کند. این نذر ممکن است برای یک سال، دو سال، یا بیشتر نیت شود.

مقدار گندم و آرد موردنیاز برای پخت یک قزقون بزرگ سمنو، که بتواند پاسخگوی نیاز همه خانه‌های آبادی باشد، تقریباً دو تا سه من گندم و ده تا پانزده من آرد است. برخی افراد نذر می‌کنند که تنها بخشی از مواد لازم را تهیه کنند، مثلاً یک من گندم یا سه من آرد، که در قالب پخت سمنوی مشارکتی ادا می‌شود.

مراحل مختلف سمنو از ریشه‌ریزی تا پخت و خیرات

سبز کردن گندم (ریشه‌ریزی)

ریشه‌ریزی گندم در اوایل اسفندماه در خانه‌ای انجام می‌شود که امکانات لازم ازجمله اجاق مخصوص و فضای کافی را داشته باشد. گندم موردنظر با کمک زنان محل پیش چیده شده (پاک شده) شسته شده و در ظرف آبی مانند قزقون یا لگن و سیله (لگن سفالی) خیسانده می‌شود. پس از سه تا چهار روز خیساندن، گندم‌ها داخل چادری پیچیده و در مکانی بلند قرار داده می‌شوند تا در مدت پنج تا شش روز ریشه کنند. سپس آن‌ها در سینی‌های بزرگ (مجمعه) و یا سفره‌ای شیت شده (پهن شده) و با پارچه‌های نم‌دار پوشانده می‌شوند تا ناق بزند (جوانه بزنند). در این مرحله، زنان باتجربه میزان رشد جوانه را بررسی می‌کنند و در صورت آماده بودن، زمان کوبیدن و پخت سمنو اعلام می‌شود.

کار کوفتن ریشه گندم و پخت سمنو

پس از آماده شدن جوانه گندم، عصر همان روز، صاحب نذر به سراغ اهالی آبادی می‌رود تا از زنان برای کوفتن ریشه و پخت سمنو دعوت کند، کوفتن ریشه صبح زود انجام می‌شود. در این میان، لوازم موردنیاز مانند (قزقون) دیگ بزرگ، (سِرکو) هاون سنگی  و هیمه (هیزم) نیز تهیه می‌شود. مردان محل نیز در حمل‌ونقل وسایل سنگین  مثل سرکو و آماده‌سازی اجاق کمک می‌کنند.

براساس نوشته:مصطفی جعفرزاده دستجردی،

بنیاد قم پژوهی

پایان خبر/